بازار داغ اسلحه آمریکا در خاورمیانه
در روزهای اخیر، تب و تاب معاملات تسلیحاتی بالا گرفته و ایالات متحده، فروش تسلیحات نظامی به کشورهای عرب حوزه خلیج فارس با هدف مقابله با نفوذ رو به رشد ایران در منطقه را آغاز کرده است.
در این میان، همچون همیشه، عربستان متحد دیرین واشنگتن در صدر معاملات نظامی با ایالات متحده قرار دارد. ایالات متحده، بزرگترین فروشنده اسلحه در جهان است. صنعت تسلیحات نظامی آمریکا، بند نافی است که اقتصاد این کشور را تغذیه می‌کند و در این میان، پادشاهی عربستان سعودی، بزرگترین خریدار برای سلاح‌های آمریکایی است.
در سال‌های اخیر، امارات نیز پس از عربستان، گوی سبقت را از بسیاری کشورهای خاورمیانه ربوده و در هفته‌های اخیر با اوج گرفتن موج ایران هراسی در منطقه، معاهدات نظامی این کشور با آمریکا از سر گرفته شده است.
عربستان سعودی، بزرگترین مشتری آمریکا
سخنگوی کاخ سفید از اجرای یکی از بزرگترین قراردادهای نظامی این کشور با عربستان سعودی خبر داده است. ارزش این قرارداد نظامی، نزدیک به سی میلیارد دلار است. سخنگوی کاخ سفید درباره معامله تسلیحاتی با عربستان طی بیانیه‌ای از هاوایی آمریکا اعلام کرده است که این قرارداد، نشان‌دهنده تعهد آمریکا به تأمین و تقویت ظرفیت دفاعی عربستان سعودی به عنوان یک بخش کلیدی امنیت منطقه خلیج فارس است.
هم‌اکنون باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا برای تعطیلات سال نوی میلادی در هاوایی است و آمریکا اعلام کرده که بنا بر این قرارداد، ۸۴ فروند جت جنگنده جدید اف ۱۵ و همچنین قطعاتی برای تقویت و نوسازی هفتاد جنگنده اف ۱۵ اس به عربستان تحویل داده خواهد شد.
به گفته مقام‌های رسمی آمریکا، این قرارداد شامل تأمین مهمات نظامی، قطعات یدکی جنگنده‌ها، آموزش، نگهداری و تدارکات لازم است. توافقنامه جدید، بزرگترین قرارداد تسلیحاتی بین آمریکا و عربستان سعودی در تاریخ هر دو کشور است. سخنگوی کاخ سفید می‌گوید، این قراداد از بیش از پنجاه هزار فرصت شغلی را در آمریکا پشتیبانی و سالیانه سه و نیم میلیارد دلار به اقتصاد این کشور کمک می‌کند.
شرکت بوئینگ که تولیدکننده جنگنده‌های اف ۱۵ و بالگرد‌های آپاچی است، پیشتر اعلام کرده بود که قرارداد تسلیحاتی با عربستان از ۷۷ هزار فرصت شغلی در ۴۴ ایالت آمریکا پشتیبانی می‌کند. مقام‌های نظامی آمریکا، پیشتر اعلام کرده بودند که آمریکا جنگنده پیشرفته و جدید اف ۳۵ را در اختیار اسرائیل خواهد گذاشت.
سال گذشته، دولت اوباما از معامله گستره جدیدی با دولت عربستان پرده برداری کرد. این فروش بی‌سابقه که به بیش از شصت میلیارد دلار می‌رسید، همه معاملات اسلحه ایالات متحده تا کنون را کوچک جلوه می‌داد و از آن جهت قابل توجه بود که فروش تسلیحات نظامی دولت آمریکا در سال ۲۰۱۰ به ۹ درصد کاهش یافته بود. این معامله بزرگ، شامل فروش ۸۴ فروند جت جنگنده اف ۱۵، ۷۲بالگرد بلک هاوک و ۳۶ بالگرد تجسس بود. عربستان سعودی هم چنین علاقه‌مند به خرید هفتاد فروند بالگرد جنگنده آپاچی در معامله‌ای سی میلیارد دلاری بود. بالگرد اچ ۶۰ بلک هاوک که در تمرینات نظامی کره جنوبی در زمستان سال ۲۰۱۰ به چشم می‌خورد، بخشی از اسلحه‌های فروخته شده به عربستان سعودی است.
اما دولت اسراییل که در گذشته، بیشتر به دنبال جلوگیری از معاملات تسلیحاتی با کشورهای عربی بود تا کنون اعتراضی به معامله اخیر دولت آمریکا با عربستان سعودی نکرده است. این در حالی است که سال گذشته، اسراییل به فروش موشک جدید کروز روسیه به سوریه اعتراض کرد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که بی‌توجهی اسراییل از آن روست که تسلیحات نظامی صادر شده به عربستان را بسیار ضعیف‌تر از سلاح‌های پیشرفته خود می‌داند؛ برای نمونه، اسراییل در سال گذشته، اقدام به خرید هواپیمای اف ۳۵ استیت اف آرت کرد. در حالی که هواپیمای خریداری شده توسط عربستان سعودی، نسخه به روز شده مدل سی و چهار سال پیش این هواپیماست. جای تعجب نیست که این معاملات، نتیجه افزایش تهدیدات و مخالفت‌های غرب با پروژه انرژی هسته‌ای ایران است.
اما آنچه شگفت‌آور است، این که این معامله نشان دهنده تغییر سیاست ایالات متحده در قبال ایران است. به بیان ساده‌تر، تفاوت سیاست آمریکا در متوقف کردن ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای و سیاست جدید با هدف متوقف کردن ایران از استفاده از آن.
در این باره باید گفت، هزینه‌های نظامی عربستان در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ به ۱۱٫ ۲ میلیارد دلار رسیده بود و دولت عربستان سعودی می‌خواهد با صرف ده‌ها میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۰، نیروی هوایی خود را به نخستین نیروی منطقه تبدیل کند. نیروی هوایی عربستان سعودی دارای هجده هزار پرسنل و نزدیک چهارصد فروند هواپیمای جنگی است و زیر نظر آمریکایی‌ها بنیان‌گذاری شده است.
امارات متحده عربی؛ سومین خریدار بزرگ اسلحه
پنتاگون از امضای معاهده فروش سیستم‌های دفاع موشکی آمریکا به ارزش بیش از سه میلیارد دلار به امارات متحده عربی خبر داد.
به گزارش شبکه خبری «سی.ان.ان» جورج لیتل، سخنگوی مطبوعاتی پنتاگون اعلام کرد: این قرارداد به ارزش ۴۸٫ ۳ میلیارد دلار در ۲۵ دسامبر به امضا رسیده است.
بنا بر این معاهده، دو باتری ضد موشکی، ۹۶ موشک، رادار، تجهیزات آموزشی و لجستیکی به امارات متحده عربی فرستاده خواهد شد.
پنتاگون در ادامه تصریح کرد: امارات با در اختیار داشتن این سیستم‌های دفاعی، توانایی این را خواهد داشت تا ظرفیت هوایی و دفاع موشکی خود را تقویت کرده و همکاری‌ها را در زمینه سیستم دفاع موشک‌های بالستیک با آمریکا ارتقا بخشد.
جورج لیتل در ادامه اظهارات خود گفت: دو کشور از روابط دفاعی دو جانبه مناسبی برخوردار هستند و منافع مشترکی در حوزه‌های امنیت و ثبات در منطقه خلیج (فارس) دارند. شرکت ری تون اعلام کرده است، دو رادار تا سال ۲۰۱۸ به امارات تحویل می‌دهد.
بنا بر بیانیه وزارت دفاع آمریکا، این قرارداد به ارزش ۵٫ ۵۸۲ میلیون دلار به فروش رادار اختصاص دارد و بخشی از فروش سیستم‌های موشکی تاد به شمار می‌رود. آمریکا همچنین قراردادی برای ارتقای سیستم‌های دفاع موشکی عربستان به ارزش ۷٫ ۱میلیارد دلار و قرارداد دیگری برای فروش ۲۰۹ موشک پاتریوت به کویت به ارزش نزدیک ۹۰۰ میلیون دلار امضا کرده است.
نخستین معاهده نظامی امارات متحده عربی با آمریکا به سال ۱۹۹۴ و پس از جنگ خلیج فارس برمی‌گردد و پس از آن و در طول حمله آمریکا به عراق، امارات اجازه سوختگیری هواپیماهای جنگی این کشور در پایگاه هوایی الدهفرا و همچنین استفاده کشتی‌های آمریکا از بندر جبل علی را صادر کرد. بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳، امارات در ردیف پانزدهمین وارد کننده بزرگ تسلیحات نظامی در جهان بود، ولی میان سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۹، امارات متحده عربی با بستن قراردادی، اقدام به خرید تسلیحات نظامی به ارزش ۱۷٫ ۳ میلیارد دلار از آمریکا کرد.
این معامله امارات را سومین خریدار بزرگ اسلحه در میان کشورهای در حال توسعه ساخت. در این قرارداد، آمریکا موظف به تحویل اسلحه‌هایی شامل تانکر، توپخانه خودرو، خودروهای زرهی، هواپیماهای جنگی مافوق صوت، بالگرد، موشک زمین به هوا، کشتی‌های جنگی، موشک‌های سطح به سطح و ضد کشتی و موشک‌های هدایت شونده کشتی شد. تنها در بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ از سوی ایالات متحده، تسلیحاتی به ارزش شش هزار میلیون دلار به امارات داده شد، در حالی که ارزش سلاح‌های روسیه به امارات تنها صد میلیون دلار بود؛ افزون بر این، چهارضد میلیون دلار اسلحه از اروپای غربی و دویست میلیون دلار از دیگر کشورهای اروپایی به امارات صادر شد.
در سال ۲۰۰۵ سازمان سیا در گزارشی، ارزش هزینه‌های نظامی امارات را معادل ۳٫ ۱ درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی این کشور (۱۸۴٫ ۶ میلیارد دلار) برآورد کرد که به گفته برخی کارشناسان، این رقم برای کشوری با چنین مساحت کوچکی، قابل توجه است.
کویت؛ در آستانه تقویت نیروی هوایی
آمریکا سال گذشته، ۲۰۹ موشک پاتریوت به ارزش نهصد میلیارد دلار به کویت فروخت. وزارت دفاع ایالات متحده، همواره گسترش توانایی‌های موشکی ایران را تهدیدی برای منطقه خوانده است. پنتاگون در بیانیه خود به کنگره درباره این معامله گفته بود: کویت برای روبه‌رو شدن با تهدید‌های هوا به زمین دشمنان کنونی و آینده به این موشک‌ها نیاز دارد.
در این بیانییه همچنین آمده بود که کویت از این قابلیت افزایش یافته‌اش به عنوان عامل بازدارنده در برابر تهدیدات منطقه و افزایش امنیت خود بهره خواهد برد. وزارت دفاع ایالات متحده در گزارش خود به کنگره گفت: فروش این تسلیحات نظامی به کویت، توازن نظامی را در منطقه تغییر نخواهد داد و امنیت یکی از مهمترین متحدان غیر عضو ناتوی آمریکا در منطقه خاورمیانه را تأمین خواهد کرد.
وزارت دفاع در ادامه این گزارش، فروش تسلیحات را نیروی مهمی برای ثبات سیاسی و پیشرفت اقتصادی در خاورمیانه عنوان کرد. آمریکا ایجاد نوعی موازنه در مقابله با گسترش قابلیت‌های موشکی و اتمی جمهوری اسلامی ایران را دلیل اصلی بستن این قراردادهای پر سود با کشورهای ثروتمند نفتی در منطقه می‌خواند.
قطر؛ بستر نظامی آمریکا
روابط نظامی آمریکا با قطر به پیش از جنگ خلیج فارس و حمله به عراق بازمی‌گردد. مهمترین پایگاه نظامی آمریکا در حوزه خلیج فارس در این کشور قرار دارد. در سال ۱۹۹۶پایگاه عملیاتی هوایی العدید در ۳۵ کیلومتری جنوب دوحه، پایتخت قطر و در ۷۰ کیلومتری مرز مشترک این کشور با عربستان سعودی با هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار ساخته شد. این پایگاه از سال ۲۰۰۱ به مهمترین مقر هوایی آمریکا در آسیا و خاورمیانه تبدیل شده است. نیروی هوایی قطر دارای دوازده فروند میراژ ۲۰۰۰ و پانزده فروند میراژ اف ۱ است. قطر با امضای قراردادی ۱۳۰ میلیون دلاری با فرانسه، میراژ‌های اف ۱ خود را به روز کرد.
در آخرین اقدام، نیروی دریایی قطر درصدد تجهیز قایق‌های گشت زنی ویتا ـ کلاس با آخرین نسخه موشک ضد کشتی اکسولت است. آخرین نسخه از این سلاح، افزایش چشمگیری در شعاع عمل را نمایان می‌سازد. مبلغ این قرارداد تا کنون اعلام نشده است.
سرتیب ستاد محمد بن ناصر آل محندی، فرمانده نیروهای دریایی قطر در بیانییه‌ای گفت: این پروژه در راستای برنامه به روزرسانی نیروی دریایی کشور است.
او افزود: این پروژه شامل آموزش افسران و پرسنل نیروی دریایی برای مقابله با سیستم موشکی مدرن، توسعه سیستم‌های پرتاب موشک و به روز رسانی با آخرین فن‌آوری در این زمینه است. قطر نزدیک سال ۱۹۹۸ قراردادی دفاعی با ایالات متحده، انگلیس، فرانسه و روسیه امضا کرد.
بحرین؛ سنگر آمریکا
روابط نظامی بحرین با ایالات متحده از سال ۱۹۴۹ و با استقرار سه کشتی جنگی نیروی دریایی در این کشور آغاز شد. از آن به بعد، بحرین اجازه افزایش حضور نظامی آمریکا در زمان بحران (مانند جنگ اعراب و اسراییل و عملیات توفان صحرا) را داد. در سال ۱۹۹۵، بحرین به مرکز فرماندهی ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده تبدیل و واشنگتن بر پایه توافقنامه همکاری دفاعی با منامه، از امکانات و تسهیلات بسیاری در فرودگاه‌ها و بنادر بحرین برخوردار شد. ارایه این تسهیلات به آمریکایی‌ها پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، به ویژه در فرودگاه المحرق، بندر سلمان، پایگاه هوایی شیخ عیسی و پایگاه نظامی الجفیر در نزدیکی منامه افزایش یافت.
ناوگان پنجم دریایی آمریکا هم اکنون در پایگاه نظامی الجفیر مستقر است. ایالات متحده اصلی‌ترین فروشنده سلاح به بحرین است. یک سال و اندی پیش، آمریکا اجرای طرح توسعه پایگاه ناوگان پنجم دریایی آمریکا در بندر سلمان واقع در شرق منامه پایتخت بحرین را آغاز کرد. هزینه این طرح توسعه ۵۸۰ میلیون دلار اعلام شد که از طرف نیروی دریایی آمریکا هزینه خواهد شد.
عمان؛ خریدار ۳٫ ۵ میلیارد دلاری
سال گذشته، وزارت دفاع آمریکا، از فروش احتمالی تسلیحات نظامی به ارزش ۳٫ ۵ میلیارد دلار به عمان خبر داد. این قرارداد شامل فروش هجده فروند هواپیمای اف ۱۶ بلاک ۵۰/۵۲ و تجهیزات مربوطه، قطعات یدکی، آموزش و پشتیبانی لجستیکی بود و باعث افزایش قابل ملاحظه توانایی نیروی هوایی عمان می‌شد. هواپیمای اف ۱۶ عمان را در دفاع هوایی خود و همچنین عملیات ائتلاف بی نیاز می‌کند. هم‌اکنون نیروی هوایی عمان دارای ۱۲ فروند هواپیمای اف ۱۶ و ۲۶ فروند جنگنده جگواراست.
در سال ۱۹۹۳ عمان که با ۷۸۰ میلیون دلار کسری بودجه روبه‌رو بود، ۱٫ ۵ میلیارد دلار، معادل ۳۰ درصد بودجه کشور را صرف خرید تسلیحات کرد.
عراق؛ میعادگاه اسلحه
با وجود بحران سیاسی در عراق، آمریکا می‌خواهد برنامه فروش تسلیحات و آموزش نیروهای عراقی را که یازده میلیارد دلار برآورد شده، در این کشور ادامه دهد.
روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی اعلام کرد، دولت آمریکا می‌خواهد با وجود اختلافات سیاسی گسترده در عراق، برنامه‌های فروش اسلحه و آموزش نیروهای عراقی را که ارزش آن یازده میلیارد دلار برآورد شده، ادامه دهد؛ هرچند دولت آمریکا هنوز از اینکه این تسلیحات به دست کسانی بیفتد که با مواضع آمریکا مخالفند، نگران است.
بنا بر این گزارش، کمک‌های نظامی آمریکا شامل فروش هواپیماهای جنگی و تانک‌های پیشرفته خواهد بود که با تحویل آنها به عراق، توانایی این کشور در دفاع از مرزهای خود به طور چشمگیر افزایش پیدا خواهد کرد.
نیویورک تایمز همچنین نوشت: با وجودی که آمریکا از اقدامات نوری المالکی و احتمال بالا گرفتن اختلافات داخلی در این کشور نگران است، فروش اسلحه به این کشور همچنان ادامه دارد و هم‌اکنون نیز برخی از این تسلیحات تحویل عراق شده است.
این روزنامه در ادامه می‌نویسد: برخی از مسئولان آمریکایی، از جمله جیمز جفری، سفیر این کشور در عراق از کمک‌های نظامی آمریکا به بغداد ابراز نگرانی کرده‌اند و اظهار داشتند که این کمک‌ها احتمالا پیامدهای سیاسی به دنبال دارد که کشور آمریکا نتواند آنها را کنترل کند و ممکن است به جنگ داخلی در عراق نیز بینجامد.
سال گذشته، عراق آمادگی خود را برای خرید تسلیحات نظامی از ایالات متحده به ارزش ۱۳ میلیارد دلار اعلام کرد. این قرارداد که شامل خرید هجده فروند جنگنده اف۱۶ فالکن و ۱۴۰ تانک ام۱ بود، عراق را به یکی از بزرگترین خریداران تسلیحات نظامی از ایالات متحده تبدیل می‌کرد. ارتش عراق در حال یادگیری استفاده از این تانک‌هاست.
هند؛ میزبان جنگنده‌های آمریکایی
سال گذشته، معامله‌ای ده میلیارد دلاری میان ایالات متحده و آمریکا صورت گرفت. در این قرارداد، ۱۲۶ هواپیمای جنگنده که شامل بویینگ اف-۱۸ و جنگنده اف-۱۶ بود، به فروش رسید.
«میشل فلورنوی»، معاون سیاست گذاری وزیر دفاع آمریکا، پیش از امضای این قرارداد در این زمینه گفته بود: پنتاگون درصدد امضای سه موافقت نامه بنیادی با «دهلی نو»ست، این موافقت نامه‌ها به آمریکا اجازه می‌دهد تا فن آوری‌های برجسته خود را با هند به اشتراک بگذارد.
او همچنین فروش جت‌های جنگنده به هند را راهی برای حفاظت موثرتر از منافع امنیتی مشترک دو کشور در آینده خواند و افزود: ایالات متحده در زمینه‌های دریایی و شناخت تکنولوژی‌های جدید برای مبارزه با تهدیدات و همچنین مقابله با گسترش سلاح‌های کشتار جمعی، همکاری خود با هند را ادامه خواهد داد.
روسیه؛ قطب دیگر صادرات تسلیحات نظامی
مانند ایالات متحده، روسیه یکی از صادر کنندگان عمده سلاح و عرضه کننده آن به کشورهایی مانند هند و چین است؛ اما فروش اسلحه به کدام کشور، موجب نگرانی ایالات متحده شده است؟
در سال‌های اخیر، روسیه اقدام به فروش همه چیز از رادار‌های پیشرفته تا جنگنده به سوریه کرده است؛ هرچند هر دو کشور همزمان این گزارش‌ها را رد کرده‌اند، شایعه فروش موشک اس ۳۰۰ موجب نگرانی آمریکا و همچنین اسراییل شده است.
هم‌اکنون دولت روسیه دست‌کم یک قرارداد برنامه ریزی شده با سوریه را تأیید کرده است؛ قراردادی که در آن روسیه موشک‌های کروز پی ۸۰۰ را به سوریه فروخته است. بنیاد میراث آریل کوهن این فروش را فشار دیگری بر دولت اوباما برای تغییر سیاست در روابط با روسیه دانست و افزود: فروش این موشک‌ها به سوریه، تهدیدی عمده برای ثابت قدم‌ترین متحد ایالات متحده در خاورمیانه یعنی اسراییل است.
روسیه همچنین پارسال از بستن قراردادی به ارزش میلیارد‌ها دلار با ونزوئلا خبر داد. این قرارداد شامل همه نوع تسلیحات نظامی از اسلحه‌های کوچک تا موشک‌های پیشرفته بود. یکی از اسلحه‌هایی که موجب نگرانی آمریکا شده بود، موشک شولدر فایرد بود که برای شلیک به هواپیما طراحی شده است. این جدیدترین سلاح دفاع هوایی و شکست آن بسیار مشکل است. ونزوئلا با افتخار این سلاح روسی را در ملأ عام به نمایش گذاشت.
گویا، فروش تسلیحات نظامی آمریکا و روسیه در خاورمیانه، نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از نظر سیاسی و استراتژیک نیز برای این دو کشور مهم است.