اقیانوس ها با معضلات متعددی دست و پنجه نرم می کنند. ذخایر ماهی های آنها با ۹۰ درصد کاهش روبرو شده اند. یک سوم صخره های مرجانی نیز در چند دهه اخیر ، نابود شده اند. صدها ناحیه مرده در آب های آزاد شکل گرفته اند. اما با وجود همه این مشکلات، همچنان دلایلی برای امیدواری باقیمانده است. چراکه راه حل های مشترک بین المللی و برنامه های پیشنهاد شده از سوی کارشناسان ، می تواند دریاها و البته سرنوشت ما را که با سرنوشت دریاها پیوند خورده است ، نجات دهد.
راهکار اول : از سرازیر کردن مواد سمی به دریاها جلوگیری کنیم.
آلودگی دریاها انواع مختلفی دارد. از میلیون ها بشکه بنزین و روغنی که همه ساله روانه طبیعت می شود تا انبوهی از کیسه های پلاستیکی که بر روی سطح آب اقیانوس ها شناور است. اما اصلی ترین مواد آلاینده آبها ،فسفات ها و نیترات های استفاده شده در کودهای شیمیایی و فاضلاب های روانه شده به رودها و دریاها هستند. سرازیر شدن انبوهی از این مواد به دریاهای آزاد ، مناطق ساحلی را با انبوهی از مواد آلاینده سمی ، روبرو نموده است که علاوه بر مصرف اکسیژن آب ، حیات موجودات ساکن در محدوده های ساحلی را تهدید می نماید. بدین ترتیب تاکنون ۴۰۵ ناحیه مرده در آبهای آزاد ساحلی پدیدار شده است.
فاضلاب انسانی در کشورهای در حال توسعه، اصلی ترین منبع آلودگی به شمار می رود ، اما در آمریکا ، اروپا و چین ، پسماندهای حیوانی و کودهای شیمیایی ، به عنوان منابع مهم آلودگی به شمار می روند. تنها در آمریکا همه ساله ۱۰ میلیارد مرغ ، ۸۰ میلیون گاو و ۱۴۹ میلیون خوک ، حدود ۵۰۰ میلیون تن ادرار تولید می کنند که بر روی خاک مراتع و دامداری ها ، ریخته می شود. کشاورزان نیز همه ساله از ۵۵ میلیون تن کود شیمیایی در مزارع خود استفاده می کنند که بخش زیادی از آن روانه رودها و رودخانه های منتهی به دریاهای آزاد می شود. و به همین دلیل در دهانه رود می سی سی پی ما شاهد بزرگترین ناحیه مرده ایجاد شده در دنیا هستیم که در فصل تابستان هر سال که شاهد بیشترین حجم سرازیر شدن این پساب ها هستیم ، یک ناحیه مرده به اندازه نیوجرسی در آن ، پدیدار می شود. البته در دهه هشتاد و در دریای سیاه نیز ما شاهد شکل گیری پدیده مشابهی بوده ایم. لذا
بهبود شرایط تصفیه فضولات دامی و ایجاد سیستم های تصفیه فاضلاب می تواند کمک زیادی به اصلاح این شرایط بنماید.
راهکاردوم :پیشنهاد گرفتن مالیات از تولیدکنندگان دی اکسیدکربن، اجرایی شود.
در دو قرن گذشته و بگونه ای اسف بار و غیرقابل مقایسه با گذشته زمین ، ترکیب شیمیایی اقیانوس ها تغییر یافته است. مثلا هم اینک آب دریاهای آزاد، ۳۰ درصد اسیدی تر از گذشته اند. این تغییرات اگرچه در کوتاه مدت حیات انسانها را نابود نمی کند ،اما تاکنون به آثار اسفبار و نگران کننده ای نظیر فرسایش پوسته صدف ها و موجودات دریایی منجر گردیده که کل سیستم زیست دریایی را در معرض تخریب قرار داده است.
از سوی دیگر دامنه تغییرات زیستی به آبهای یخ زده قطبی نیز رسیده است و به زودی ما شاهد گسترش این تغییرات به خلیج ها و رودها و جلگه ها خواهیم بود.
امروزه و با آزمایش های علمی ، تاثیر اسیدی شدن آب ها بر زندگی موجودات دریاها بیش از گذشته آشکار شده است.از آغاز عصر صنعتی شدن، آبهای آزاد تاکنون یک چهارم دی اکسید کربن تولید شده بشر را جذب نموده اند. البته از گذشته این امر را یک پدیده مناسب می دانستیم ، چراکه گمان می بردیم این پدیده فرآیند گرمایش جهانی را کند می کند . اما این پدیده ، هزینه های گزافی برای ما دارد. با حل شدن دی اکسید کربن در آب دریاها ، اسید کربنیک به وجود می آید. در آخرین باری که اقیانوس ها تا بالاترین حد ممکن اسیدی شدند (۶۵ میلیون سال پیش و به دنبال فعال شدن آتشفشان ها ) ، دنیا شاهد نابودی بسیاری از گونه ها گردید. حتی موجوداتی که باقی ماندند ،صدها سال طول کشید تا خود را با شرایط جدید منطبق کنند.
و اینک ،هیچ راه حل ساده ای وجود ندارد. مهندسان علوم زمین اگرچه با چندین راهکار متفاوت روبرو بوده اند، اما هر کدام از آنها با اثرات جانبی مختلفی همراه بوده است.
اما بهترین و احتمالا تنها راه حل موجود چیست ؟ کاهش حجم تولید دی اکسید کربن.
مطمئنا یکی از دلایل شکل گیری این بحران را باید در معافیت ها و مشوق های مالیاتی موجود در دنیا بویژه در ایالات متحده دانست که سوزاندن سوخت های فسیلی آلاینده و کثیف را ارزانتر از استفاده از انرژی های پاک نموده است. لذا ما با سوزاندن سوخت های کثیف در حالی به اصطلاح بخشی از پول هایمان را پس انداز می کنیم که در حقیقت هزینه های تخریب محیط زیست ناشی از آلودگی حاصل از تولید کربن را نادیده می گیریم.
اما چگونه می توان هزینه های واقعی سوزاندن سوخت های فسیلی را تعیین و پرداخت کرد ؟
بهترین راه را باید در تعیین مالیات سوزاندن سوخت های فسیلی جستجو کرد. پیش بینی میشود که با اخذ ۱۲٫۵ دلار مالیات در ازای تولید هر تن دی اکسید کربن ، می توان حجم تولید این گاز را تا ۳۰ درصد کاهش داد و ۲۱۴ میلیون تن آلودگی کمتر ، روانه دریاها کرد. البته این کار نمی تواند اسیدی شدن آب های اقیانوس ها را پایان دهد ، اما می تواند تداوم زندگی دریاها –و ما انسان ها– را تضمین کند.
راهکار سوم : چرخه کنونی مصرف آب را بهبود دهیم.
با گرم شدن اتمسفر ، چرخه حرکت آب (شامل تبخیر ، بارندگی و تبخیر مجدد) سرعت می یابد. همچنین غلظت نمک اقیانوس ها افزایش می یابد. همچنین با افزایش بارش ها در مناطق استوایی و یا اسکاندیناوی ، ما شاهد توفان ها و سیل های بیشتر در این مناطق بوده ایم. بدین ترتیب مناطق نیازمند به آب ، گرمتر شده و با مشکل شور شدن خاک و آب ،روبرو می شوند. و هم اینک هم ما شاهد بیابان زایی گسترده در مناطق مختلف دنیا هستیم که باعث ایجاد مناطق متعدد بیابانی و فاقد حیات شده است. و باید راه حل اساسی را در بهبود مصرف آب و مبارزه با شور شدن خاک دانست.
راهکار چهارم : به روند نابودی گونه ها پایان دهیم.
نگاهی به شرایط کنونی و گذشته ماهی ها و سایر موجودات آبزی در چند دهه اخیر به خوبی نشان می دهد که تا چه حد ، روند نابودی گونه ها ، تسریع شده است. مثلا در شصت سال گذشته ، بیش از ۴۰۰۰ گونه آبزی ، منقرض شده اند. نابودی این گونه ها به تغییر اکوسیستم آبی و بر هم خوردن تعادل گونه های دیگر ، منجر شده است. مثلا در منطقه کاراییب ،افزایش یک گونه ماهی ، باعث نابودی بسیاری از گونه های دیگر و برهم خوردن تعادل حیات دریایی در آن منطقه و فقیرتر شدن ماهی گیران ،شده است. همان طور که یکی از کارشناسان در مقاله خود ، نابودی گونه های دریایی را غیر قابل جبران و همانند خارج شدن خمیردندان از یک بسته و غیرقابل برگشت می داند.
از سوی دیگر ، امروزه ناوگان اقیانوس پیمای صید صنعتی ماهی کشور ژاپن با مشکلات زیادی برای یافتن ماهی در آب های آزاد روبروست ، چراکه دیگر همانند چند دهه قبل از توده های انبوه ماهی در اقیانوس ها، خبری نیست .
از سوی دیگر هم اینک آمریکایی ها از ۱۰۰۰۰۰ کشتی غول پیکر تجاری استفاده می کنند که معضل تخلیه آب تعادل و برهم خوردن تعادل زیستی ناشی از آن ، هم چنان با وجود تلاش های زیاد کشورها ، لاینحل مانده است.
راهکار پنجم :صخره های مرجانی را حفظ کنید.
در بیست سال گذشته ، بیش از یک سوم صخره های مرجانی نابود شده است. حدود ۹۰ درصد صخره های مرجانی سریلانکا ، تانزانیا و مالدیو در معرض نابودی قرار دارد. اگر در سه دهه آینده ، دمای آب اقیانوس ها ۷ درجه فارنهایت بالا رود ، (همانطور که پیش بینی می شود) بخش زیادی از این صخره ها برای همیشه از بین می روند. در دریای سرخ و خلیج فارس نیز ما شاهد تغییرات زیادی در حیات مرجان ها هستیم .و با وجود همه مطالعات و اقدامات انجام شده ، هنوز هم تداوم حیات مرجان ها ، با چالش های زیادی روبروست.
راهکار ششم :هوشمندانه صید کنیم.
در سال گذشته ، سرانه مصرف ماهی در دنیا به ۳۷٫۵ پوند برای هر نفر رسید. اما در همین حال ،چند گونه مهم و پرمصرف ماهی نظیر ماهی تن با کاهش گسترده ای روبرو شده است و ما شاهد ورود نهنگ ها و لاک پشت ها در فهرست گونه های در معرض خطر انقراض هستیم.
یکی از معضلات گریبانگیر ماهیگیری صنعتی در سراسر دنیا ، صید ناخواسته گونه های مختلف آبزیان در فرآیند صید صنعتی ماهی است.مرجان ها ، نهنگ ها ، لاک پشت ها ، ستاره ماهی ها ، کوسه ها ، لاک پشت ها و حتی پرنده ها از قربانیان صیادی صنعتی به شمار میروند.
یکی از کارشناسان حیات آبزیان می گوید : صنعت صیادی به یکی از عوامل مهم تهدید حیات آبزیان تبدیل شده است. مثلا دیگر دلفینی در رودخانه یانگ تسه چین وجود ندارد. و به دلیل بحران برهم خوردن تعادل در هرم حیات آبزیان و لزوم حفظ گونه ها ، کارشناسان راه هایی برای صید هوشمندانه ماهی ها پیشنهاد نموده اند تا ماهیگیری صنعتی کمترین آسیب را به دریاها و اقیانوس ها به عنوان منبع حیات، وارد کند.
راهکار هفتم : دانش خویش را افزایش دهیم.
همه می دانیم که ما اطلاعات اندکی در مورد دنیای اطراف خویش داریم.مثلا اطلاعات دانشمندان در مورد چگونگی تغییر دمای آب در بخش های میانی اقیانوس ، بدلیل ناتوانی ماهواره ها در اندازه گیری دما در عمق کمتر از ۷ متر ، همچنان اندک است. به علاوه ما در مورد ویژگی های حیات در ۹۰ درصد بستر اقیانوس ها و دریاها کاملا بی اطلاعیم. چندی پیش نتایج آمارگیری از گونه های دریایی سراسر دنیا ، نشان از وجود ۱۹۰۰۰۰ گونه دریایی داد ، اما ما می دانیم که در مورد یک میلیون گونه دیگر ، تقریبا هیچ چیزی نمی دانیم.
ما به راحتی در هنگام مطالعه و بررسی دریاها ،احساس گم شدن می کنیم. مثلا گروهی از دانشمندان دانشگاه برکلی کالیفرنیا پس از فاجعه نشت نفت خام در خلیج مکزیک در سال گذشته، اعلام کردند که به صورتی غیر قابل تصور ، با یک میکروب خورنده نفت ناشناخته روبرو شده اند که ۲۲ مایل مربع از لکه نفتی شناور بر روی آب های منطقه را پاک سازی نموده است. هرچند در مورد درست بودن این نظریه همچنان ابهامات و نظرات متضادی وجود دارد.
یکی از کارشناسان بررسی محیط زیست خلیج مکزیک پس از این فاجعه می گوید : آنچه ما در حقیقت نمی دانیم ، وابستگی متقابل زنجیره حیات و روابط کاملا پیچیده موجود در دریاهاست… مثلا در هنگام بررسی تاثیر نفت موجود در لایه های میانی آب بر حیات موجود در بستر خلیج ؛ و یا تاثیر این نشت بر اتمسفر و یا تاثیر واقعی آن بر طبیعت ،واقعا هیچ کس چیزی نمی داند.
جیورا پروسکوورسکی ، استاد اقیانوس شناسی در دانشگاه واشنگتن می گوید: مساله اصلی ،ابعاد عظیم اقیانوس هاست.آب های شور ۷۱ درصد کره ما را به مساحت ۱۳۹ میلیون مایل مربع تشکیل داده اند.
وی می افزاید : اما این موضوع تنها به سطح آبها باز نمی گردد ، چراکه اعماق آب ها را نیز باید در نظر بگیریم. ما با یک زندگی پویا در آبهای آزاد روبرو هستیم.
هم اینک با وجود سرمایه گذاری های گسترده در حوزه مطالعه دریاها و اقیانوس ها ، می توان امیدوار بود که حیات دریاها در اولویت اقدامات دولت ها قرار گیرد. هرچند ۹۰۰ برابر بودن بودجه اکتشافات فضایی ناسا در برابر بودجه موسسه اقیانوس شناسی ایالات متحده ، یک مساله جدی برای بسیاری از کارشناسان است.
چه باید کرد ؟
ما از ۱۲ نفر از کارشناسان و متخصصان برجسته حوزه اقیانوس شناسی تا سیاستمداران و یک ناخدای کشتی خواسته ایم که راهکارهای خود برای نجات دریاها را مطرح کنند. در ادامه نظرات آنان را می خوانیم :
- سرمایه گذاری در حوزه انرژی های پاک ، یک ضرورت است ، چراکه میتوان بدین وسیله فرایند اسیدی شدن آب اقیانوس ها را متوقف نمود. افزایش آلودگی اتمسفر ، باعث جذب بیشتر دی اکسید کربن توسط آب های آزاد می شود که این وضعیت ، حیات ماهی ها ، گیاهان و سایر موجودات دریایی را به خطر می اندازد. (سناتور بن کاردین. رییس کمیته آب و حیات وحش موسسه زیست محیطی مریلند)
- ما از هر سه تنفس خود ، دو تای آن را مدیون پلانگتون ها هستیم. چراکه آنها با تبدیل دی اکسید کربن به اکسیژن ، به تداوم حیات ما کمک می کنند. اما با اسیدی شدن آبهای اقیانوس ها ، ما در حال رقم زدن مرگ این موجودات در گستره ای وسیع هستیم. به هر ترتیب ما باید هرچه زودتر به سوزاندن سوخت های فسیلی پایان دهیم و استفاده گسترده تر از انرژی پاک خورشیدی، سرآغاز این راه است. (لویی پسیهویوس ، کارگردان سینما و مدیر انجمن حفاظت از اقیانوس ها)
- سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرده تا سال ۲۰۴۸ میلادی ، ما شاهد پایان صنعت صیادی خواهیم بود. اما آیا تاکنون به ابعاد این گزارش فکر کرده ایم ؟ صنعت صیادی با زندگی همه انسانها گره خورده و فکر کردن به دنیایی بدون صید ماهی ، ناممکن است. اما من معتقدم که با یافتن راه حل هایی همه جانبه ، این شرایط هرگز رخ نخواهد داد. (پل واتسون – ناخدای کشتی استیو آروین)
- همه ما باید به استفاده از کیسه های پلاستیکی و ظرف های یک بار مصرف پلاستیکی ،پایان دهیم. بخش اعظم زباله های شناور بر روی آب های آزاد از پلاستیک ساخته شده اند و در بسیاری از موارد این زباله ها به اشتباه از سوی ماهی ها بلعیده می شوند . لذا از این به بعد هرگاه کسی به شما یک کیسه و یا ظرف یک بار مصرف پلاستیکی تعارف کرد بگویید:” متشکرم. نیازی به آن ندارم. “(جیم موریاتی. مدیرعامل سازمان سورفریدر)
- صنعت کشتی رانی ارتباط نزدیکی با دولت ها دارد. لذا استفاده از سوخت های فسیلی با درصد پایین گوگرد باید مورد توجه قانون گذاران قرار گیرد. همچنین برای حل معضل آب تعادل کشتی ها ،باید هرچه سریعتر اقدام شود . کنترل عملکرد موتورهای کشتی ها هم نیازمند توجه جدی دولتها است. در ساخت کشتی ها نیز باید تلاش شود که تولید دی اکسید کربن به حداقل برسد. همچنین بهره وری بالاتر سوخت مصرفی ، یک امر مهم و شایان توجه است. این نکات باید بیش از پیش در نواحی بحرانی مورد توجه قرار گیرد تا بیش از این شاهد خودکشی نهنگ ها و دلفین ها نباشیم. (آن ماری کاپل. نایب رییس شورای جهانی کشتی رانی)
- بیش از یک میلیارد انسان ، پروتئین مصرفی خود را از ماهی ها تامین می کنند. برای تامین این تقاضا ، در قرن بیستم ، بخش اعظم ذخایر ماهی های ارزشمند تجاری (بیش از دو سوم ) نابود شده است. زنجیره غذایی ماهی ها به سرعت در حال نابودی است و صید ماهی های اعماق دریاها در اولویت ناوگان صیادی صنعتی قرارگرفته است. اما این کار به نابودی شبکه های در هم تنیده تامین غذای ماهی ها و زیست گاه های شکننده و در حال نابودی دریاها ، منجر خواهد شد. ما بیش از همیشه نیازمند تغییر در روش های صیادی و یافتن یک منبع پایدار تامین ماهی هستیم. در کنار لزوم بهره گیری از مدیریت اثربخش و مسئولیت پذیر در صنعت ماهیگیری ، ما راه درازی تا ایجاد امنیت پایدار جهانی در بخش غذا، تغییر جهت فرآیندهای نابود کننده اکوسیستم های دریایی و اعطای فرصت به ذخایر ماهی ها برای بازگشت به شرایط گذشته شان در برابر خویش داریم. (سوزان آوری. مدیر انستیتو اقیانوس شناسی وودز هول)
- برای حفاظت از اقیانوس ها ما نیازمند شناخت آنها و برای این کار به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز ، محتاجیم. ما در حال راه اندازی یک شبکه بزرگ از روبات های کنترل شونده از سوی ماهواره ها هستیم که اطلاعات زیادی را از اعماق دریاها دریافت و ارسال می نمایند. این کار می تواند پیش بینی های ما را دقیق تر و ارزشمندتر نماید.(تونی هایمت. مدیر موسسه سنجش و مطالعه اقیانوسها)
- طرح این سوال که بهترین راه برای حفاظت از اقیانوس ها چیست ، مشابه این سوال است که بهترین روش برای حفظ سلامت قلب هایمان چیست؟ ما باید از همه توانایی هایمان بهره ببریم و از همین حالا باید اقدامات مان شروع شود. در گام اول ،صید صنعتی ماهی با آثار ناگوار و مخرب باید متوقف گردد. اقیانوس ها مهمترین عامل حفظ حیات بر روی کره خاکی ما هستند .و به همین دلیل ما باید در حفاظت از آن بکوشیم. (سیلویا ایرل. متخصص اقیانوس شناسی و بنیانگذار انجمن علمی دریاها)
- فراتر از دیدگاه های یک جانبه در این حوزه نسبت به اثرات ماهیگیری، ما خواهان یک مدیریت اکوسیستم محور هستیم که ابعاد آن به سایر عوامل نظیر حوزه های گردشگری و طرح های توسعه صنایع نفت و گاز نیز مرتبط است.در فرایند مدیریت تاثیرات انسان ها بر اقیانوس ها، باید همه عوامل موثر بهره گیرنده از آنها را در نظر گرفت. (دوگ دی مستر. متخصص ارشد ماهیگیری در سازمان اقیانوس و اتمسفر ایالات متحده)
- برای مدت هایی طولانی و از گذشته ، ما بیش از حد ، از ماهی های راس هرم زنجیره غذایی دریاها نظیر ماهی های تن و شمشیر ماهی ها بهره برده ایم. بدین ترتیب ، هم اینک بیش از همیشه باید به خوردن ماهی هایی نظیر ساردین عادت کنیم تا این زنجیره دوباره متعادل گردد. (جف فلملین. عضو انجمن زیست دریایی ایالات متحده)
- ما می توانیم بزرگترین تهدید فراروی اقیانوس ها را که صید فراتر از حد ماهی هاست ، حل و فصل نماییم. راه حل آن اینست: محدود کردن یارانه های اعطایی به صیادان آسیب رسان به دریاها. دولت ها با حمایت از توسعه ناوگان ماهیگیری صنعتی شرایطی را پدید آورده اند که ظرفیت صید این کشتی ها ،دو و نیم برابر ظرفیت پایدار صید در آبهای آزاد است. (تد دانسون.عضو و از موسسان انجمن غیردولتی حفاظت از اقیانوس ها و نویسنده کتاب اقیانوس های در معرض نابودی ما و آنچه که می توانیم برای نجات آنها انجام دهیم)
- من اگر تنها می توانستم یک اقدام در این راه انجام دهم ، این بود : توقف استفاده از اقیانوس ها به عنوان یک فاضلاب جهانی. ما همه ساله ، صدها ماده شیمیایی جدید ابداع می کنیم که این مواد به اقیانوس ها راه می یابند و در بدن ماهی هایی انباشته می شوند که به سفره ما راه می یابند. بدین ترتیب ما نتایج اقدامات خود را نادیده گرفته ایم. (جین میشل کوستیو. انجمن جامعه فردا)
مترجم : محسن داوری (واحد خبر و اطلاع رسانی شرکت نفت و گاز پارس)
منبع: ماهنامه POPULAR SCIENCE .MAY 2011