راستگویی و صداقت اساس هر رابطه ای است. چه این رابطه کاری، عاطفی یا شخصی باشد .آگاهی از قصد و نیت واقعی افراد می تواند فواید زیادی برای ما داشته باشد به ویژه زمانی که کسی می خواهد به ما دروغ بگوید پی بردن به دروغگویی او می تواند کمک زیادی به ما بکند.
آیا می توان دروغ را تشخیص داد؟
برای پاسخ به این سۆال باید ابتدا به ساختار ذهنی انسان اشاره کرد. ذهن انسان دارای دو بخش است:
**ذهن خود آگاه
**ذهن ناخودآگاه
ذهن خود آگاه: ذهن خودآگاه همان طور که از اسمش پیداست شامل مطالبی است که فرد نسبت به آنها آگاهی و هشیاری دارد. به عبارت دیگر می توان گفت که محتویات ضمیر خودآگاه همان مطالبی است که هم اکنون دارید به آن توجه می کنید و روی آن تمرکز دارید مثلا اگر اکنون در حال خواندن این مقاله هستید مطالبی که می خوانید در ذهن خود آگاه شما قرار دارد اما اگر حواس شما به سمت مطالبی که در حاشیه صفحه هست یا مثلا صدای گوینده تلویزیون پرت شود، در این صورت صحبت های آن گوینده یا مطلب آن حاشیه در ذهن خودآگاه شما قرار می گیرد نکته جالب درباره ضمیر خودآگاه آن است که در هر لحظه نمی تواند روی چند چیز تمرکز داشته باشد. به دلیل اینکه ظرفیت ذهن خودآگاه محدود است. مثلا اگر شما ه ۱۱۸ زنگ بزنید و از آن دو شماره تلفن دریافت کنید نمی توانید هر دو شماره را در ذهنتان نگه دارید مگر آنکه آن را روی یک کاغذ یادداشت کنید.
ذهن ناخودآگاه: ضمیر ناخودآگاه مهمترین بخش ذهن است. همانطور که از اسم آن مشخص است بخشی از ذهن است که ما نسبت به مطالب آن هشیاری نداریم. یعنی نمی توانیم محتویات آن را به یاد آوریم و یا در به یادآوردن آن مشکل داریم.
قسمت عمده ی رفتار، افکار و ویژگیهای ما در کنترل ضمیر ناخودآگاه است. برخی روان شناسان معتقدند که بیش از ۹۰ درصد اعمال و رفتارهای ما تحت کنترل ذهن ناخودآگاه است.
ارتباط این دو ذهن به دروغگویی
تنها راز دروغگویی این است که بدانید دروغ توسط ذهن خودآگاه گفته می شود و ضمیر ناخودآگاه به سادگی نمی تواند دروغ بگوید. و چون ذهن خودآگاه نمی تواند دریک لحظه چند کار را با هم انجام دهد بنابراین به ناچار برخی از کارها را به عهده ضمیر ناخودآگاه می سپارد و ضمیر ناخودآگاه هم ناخواسته دست ضمیر خودآگاه را رو می کند و همین مسئله باعث لو رفتن دروغگو می شود!
نشانه های دروغگویی
نشانه هایی که به آن اشاره خواهیم کرد در واقع همان ردپای حضور ضمیر ناخودآگاه در لابه لای کلماتی است که فرد دروغگو با ضمیر خودآگاهش می گوید.
این نشانه ها را می توان به ۷ بخش تقسیم کرد که این بخش ها با یکدیگر در ارتباط هستند. برخی از این نشانه ها به سادگی قابل تشخیص هستند اما برای تشخیص برخی دیگر نیاز به کمی دقت و توجه است.
نشانه هایی که خواهیم گفت از اصول روانشناسی مثل زبان بدن و روانشناسی زبان استخراج شده اند و حاصل تحقیقات در زمینه های علوم رفتاری می باشند.
نکته ی مهمی که باید در نظر داشته باشید این است که وقتی متوجه نشانه ای دال بردروغگویی طرف مقابل خود شدید سریعا کشف خود را آشکار نکنید! کمی صبر کنید تا اطلاعات شما تکمیل شود. یادتان باشد که با یکی دو نشانه نمی توان در مورد افراد قضاوت کرده و تهمت دروغگویی به آنها زد!!
بخش اول – زبان بدن
در هر ارتباطی سه بعد وجود دارد:
محتوای کلام: شامل کلماتی است که بیان می شود: مثلا من تا ساعت ۲ سرکار هستم.
لحن بیان: شیوه بیان کلمات است مثلا گفتن یک جمله با حالت پرخاشگرانه، مهربانانه، سرد، …
زبان بدن: یعنی حرکاتی که ما انجام می دهیم: مثلا وقتی به کسی می گوییم نه، سرخودرا نیز همزمان به سمت بالا حرکت می دهیم.
به دلیل اینکه ظرفیت ضمیر ناخودآگاه کم است نمی تواند روی این سه بعد به صورت همزمان کنترل داشته باشد و عمدتا روی یکی از این ابعاد – که بیشتر محتوای کلام است – تمرکز می کند. به عبارت دیگر ضمیر خودآگاه به این توجه می کند که چه مطالبی را بگوید و لحن بیان و زبان بدن در حین صحبت کردن توسط ضمیر ناخودآگاه کنترل می شود. و از آنجا که ضمیر ناخودآگاه نمی تواند دروغ بگوید بین محتوای کلام با لحن بیان و زبان بدن اختلاف به وجود می آید. اما وقتی ما حقیقتی را بیان می کنیم این سه بعد ارتباطی یعنی محتوای کلام، لحن بیان و زبان بدن – با هم هماهنگ هستند.
تماس چشمی: کسی که به شما دروغ می گوید تلاش می کند که به شما نگاه نکند. نگاه شخص دروغگو کوتاه است و یا مرتب به این طرف و آن طرف می رود. برعکس وقتی ما حقیقتی را بیان می کنیم و یا در برابر اتهامی از خود دفاع می کنیم مستقیما به طرف مقابل خود نگاه می کنیم.
امام علی (ع) می فرمایند: اگر خصلتهای از یکدیگر متمایز شوند قطعا راستی با شجاعت همراه است و بزدلی با دروغ. البته باز هم تأکید می کنیم که این نشانه کافی نیست! زیرا اگر فرد مقابل نامحرم باشد و دارای اعتقادات مذهبی، نگاه نکردنش ره طرف مقابل را نمی توان به حساب دروغگویی اش گذاشت.
حرکت دست ها و پاها: اگر دقت کرده باشید هرگاه در مورد مطلبی که برای شما مهم است و یا به آن اعتقاد دارید صحبت می کنید در حین صحبت کردن مرتبا دست های خود را تکان می دهید و یا اینکه وقتی احساس راحتی در مورد حرفی که می زنید دارید تمایل دارید در زمان نشستن فضای بیشتری را اشغال کنید.
در مقابل اگر فردی در هنگام بیان مطلبی، دست هایش را در هم گره زد، یا روی پاهایش قرار داد یا بدنش را جمع کرد و دست ها و پاهایش حالت ضربدر داشتند نشان دهنده ی حالت دفاعی او در بیان آن مطلب است.
حرکات خشک و مصنوعی نیز می تواند نشانه دروغگویی باشد. برخی سیاستمداران می کوشند با استفاده از ژست های مصنوعی به ما بقبولانند که به حرفهایی که می زنند اعتقاد دارند.
پنهان کردن ناخودآگاه
دهان: وقتی کودکی می خواهد دروغ بگوید به صورت ناخودآگاه با دستانش جلوی دهانش را می گیرد. چون نمی خواهد این کلمات از دهانش خارج شوند. وقتی بزرگ می شود به جای پوشاندن دهان با دست ها، بینی اش را مالش می دهد یا آنکه ممکن است سرفه مصنوعی بکند.
دکتر دسموند موریس در یکی از تحقیقات خود در زمینه ی دروغگویی متوجه شد پرستارانی که طبق دستور مجبور بودند دروغی را به بیماران بگویند بیشتر از دیگر پرستاران، بادست هایشان دهان یا بینی خود را در حین بیان دورغ لمس می کردند.
گوش: کودکان وقتی می خواهند چیزی را نشنوند با دست هایشان گوش های خود را می بندند. در بزرگسالی وقتی به سختی اعتقاد نداند یا می دانند که این مطالب دروغ است، ممکن است ناخودآگاه دستشان را به سمت گوش خود برده وبا انگشت داخل گوش خود را لمس کنند و یا گوش و گردنشان را می خارانند یا با گوش خود بازی می کنند.
چشم: کودکان وقتی می خواهند چیزی را ببینند با دست چشم هایشان را می گیرند. در بزرگسالی چشمانشان را تنگ کرده و یا آنها را می خارانند.
اماگاهی اوقات می توان نیت واقعی طرف مقابل را فهمید و اجازه ی سوء استفاده را به او نداد. هر چند با یکی دو نشانه نمی توان برچسب دروغگویی به افراد زد ولی می توان زنگ خطری برای هشیاری بیشتر ما باشد
امام علی (ع) می فرمایند: دروغگو با دروغ خود ۳ چیز را به دست می آورد: ۱- خشم الهی ۲- اهانت به خودش از طرف مردم ۳- سرزنش فرشتگان .
و در مواردی که به گوش و چشم اشاره شده می بینیم که وقتی ما دروغی می گوییم دیگران ممکن است چنین واکنش هایی نشان دهند و این یعنی به ما اعتماد ندارند و لذا ارزش انسان در مقابل آنان پایین می آید.
نتیجه گیری :
در یک جامعه ایده آل و آرمانی مثل جامعه ی زمان ظهور امام زمان (عج) هیچ نیازی به دروغگویی نیست. اما متاسفانه ما در جهانی زندگی می کنیم که دروغ و فریب جزیی از آن شده است و شما چه بخواهید و چه نخواهید در همین دنیا زندگی می کنید! اماگاهی اوقات می توان نیت واقعی طرف مقابل را فهمید و اجازه ی سوء استفاده را به او نداد. هر چند با یکی دو نشانه نمی توان برچسب دروغگویی به افراد زد ولی می توان زنگ خطری برای هشیاری بیشتر ما باشد.
در این مقاله به ۳ نشانه اشاره کردیم. در مقالات بعدی تلاش می کنیم نشانه های دیگری را نیز بیان کنیم. ان شاالله