زمانی نه چندان دور، عسلویه روستای کوچکی در بین کوه و دریا بود که مردمانش در فاصله ای دور از شهرهای بزرگ حاشیه خلیج فارس به دور از امکانات مدرن زندگی امروز، روزهای خود را سپری می‌کردند. عسلویه در شرق استان بوشهر در ۳۰۰ کیلومتری شرق بندر بوشهر و در ۴۲۰ کیلومتری غرب شهرستان بندر لنگه و در ۵۷۰ کیلومتری غرب بندر عباس واقع است.عسلویه از توابع شهرستان کنگان است و اگر بیست سال پیش به آنجا می‌رفتید به جز کوهای خشک و سواحل دریا چیزی در آن نمی یافتید.اما ناگهان عسلویه چهره عوض کرد و دلیلش هم گاز بود.عسلویه حدود ۱۰۰ کیلومتر با حوزه گازی پارس جنوبی که دنباله حوزه گنبد شمالی قطر است فاصله دارد.همسایگی با بزرگترین میدان گازی جهان که البته با کشور قطر مشترک است و قطریها زودتر از ایران برداشت از آن را آغاز کرده بودند بهترین فرصت را برای رشد و پیشرفت در اختیار منطقه عسلویه و اطرافش از نخل تقی تا کنگان قرار داد.دوره هشت ساله جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران، موجب شد ایران دیرتر از قطر برداشت از پارس جنوبی را آغاز کند اما کارها به سرعت آغاز شد.سرعت پیشرفت عسلویه در اوایل دهه ۱۳۷۰ خورشیدی به گونه ای بود که توجه تمامی جهانیان را به خود جلب کرد.خبرگزاری فرانسه در همان نیمه‌های دهه ۱۳۷۰ عسلویه را با آبادان مقایسه کرد؛ همانطور که آبادان با آمدن پالایشگاه نفت به مهد تمدن نفتی ایران تبدیل شد، عسلویه هم می‌خواست به مهد تمدن گازی ایران تبدیل شود و به همین دلیل عسلویه را آبادان دوم می‌نامیدند.
بندر عسلویه هم مانند آبادان سابقه بسیار دیرینه‌ای دارد. هرچند که بر اثر تنشها و حوادث و دشمنی‌ها آثار تاریخی آن مانند قلعه‌ها و مساجد متعدد ویران شده است. بندر عسلویه از بنادر اولیه خلیج فارس به شمار می‌آید که آن زمان بیش از پنج بندر فعال نبوده‌است: بوشهر، بصره، سیراف، عسلویه و کنگ. بعضی‌ها قائل هستند ۴۰۰۰ سال قبل از اسلام بندر عسلویه بوجود آمده‌است و تاریخ ذکر می‌کند زمانی که می‌خواستند بغداد را بسازند از بندر عسلویه و سیراف مالیات دریافت می‌کردند.
البته عسلویه جای فعلی نبوده بلکه در دامنه کوه قرار گرفته و بین دریا و خود این بندر درخت حرا فاصله انداخته بود که به مرور زمان جنگل مورد نظر خشک شد و دریا عقب نشینی کرد و مردم به دنبال آن کم کم از جای خود مهاجرت کرده و در جای فعلی سکنی گزیدند. تاریخ غزالی در بغداد از زبان سند باد بحری می‌نویسد در سال ۴۰۰ هجری قمری وقتی که از بندر لنگه بطرف بصره عزیمت می‌کردیم سکان کشتی به طرف عسلویه می‌بستیم و برای اینکه از نیروی دریایی عسلویه در امان باشیم شبانه از دماغه نایبند می‌گذشتیم که این نشان می‌دهد عسلویه از هزار و چند سال پیش صاحب قدرتی بوده‌است.
جمعیت این بندر در قدیم چندین برابر جمعیت فعلی آن بوده و آثار و مساجد بسیاری داشته‌است. این بندر از قلعه‌های متعددی بر خوردار بوده و یکی از قلعه‌های بزرگ که دور تا دور آن بازارچه بود بوسیله انگلیسیها از طریق دریا به توپ بسته شده و تخریب گردید. دومین قلعه و بسیاری از جاهای مهم این بندر توسط قشون رضاخان و خوانین تخریب شد و هرچه به عقب برگردیم بندر عسلویه از رونق و آبادانی بهتری برخوردار بوده‌است.
حال قرنها پس از آن روزهای رونق و شکوفایی، عسلویه وارد مرحله تازه ای از رشد و توسعه شده که نامش را در جهان طنین انداز کرده است.موقعیت عسلویه برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس مزایای قابل توجهی دارد، از جمله کمترین فاصله ممکن با میدان گازی پارس جنوبی، وجود «فرودگاه بین المللی خلیج فارس» که یکی از مجهزترین فرودگاههای ایران محسوب می‌شود و در پیشرفت این ناحیه عظیم انرژی تاثیر داشته، دسترسی مستقیم به آب دریا، عمق مناسب سواحل ازنظر بندری، برخوردار از شبکه‌های تأسیسات زیرساختی شریانهای ارتباطی فرامنطقه‌ای، وجود نیروی کار بالقوه در شهرها و روستاهای اطراف، طبیعت سرسبز وچشم اندازهای طبیعی زیبا که همگی ازدیگر قابلیت‌های بالقوه این منطقه می‌باشد.
محدوده منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس براساس مصوبه هیات وزیران وشورای عالی مناطق آزاد تجاری / صنعتی به این شرح تعیین شد: ازغرب به روستای شیرینو، ازجنوب به خلیج فارس، ازشمال به دامنه ادامه سلسله جبال زاگرس وازشرق به روستای چاه مبارک. این محدوده طبق مصوبه هیئت وزیران ۱۰۰۰۰ هکتار بوده که براساس استانداردها تفکیک می‌گردد.
منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی جزئی از بخش عسلویه‌است. رضا طاهری محقق جغرافیای تاریخ خلیج فارس در کتاب از مروارید تا نفت به شرح مفصل تاریخ عسلویه و شهرستان کنگان پرداخته‌است. وجه تسمیه عسلویه از عسل+ او =آب به معنای آب عسلی می‌باشد. عسلویه در زمان‌های کهن از توابع سیراف کهن محسوب می‌شده‌است.جمعیت بومی منطقه عسلویه حدود ۹۰۰۰ نفر است که ۸۰ درصد آنها اهل سنت هستند. با احداث پروژه‌های توسعه‌ای منطقه و تخمین‌های مقایسه‌ای رقم کل جمعیت شاغل در پایان دوره بهره‌برداری کامل به رقمی بیش از یک‌صد هزار نفر خواهد رسید.
حدود ۵۰ درصد از ذخایر گاز ایران در میدان گازی پارس جنوبی قراردارد که بزرگترین میدان فراساحلی جهان است.
در سال ۱۳۶۹ با حفر اولین چاه اکتشافی در این میدان و بر اساس نتایج حاصل از لرزه‌نگاری، وجود گاز در این میدان مورد تأیید قرار گرفت. وسعت میدان در سمت ایران نزدیک به ۳۷۰۰ کیلومتر مربع است که مطابق برآوردهای انجام شده سهم ایران از این میدان نزدیک به ۲ /۱۴ تریلیون متر مکعب گاز (برابر ۸ درصد ذخایر جهان) و بیش از ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است. ارزش سهم ایران از این میدان معادل ۶/۲۸درصد ارزش مجموع ذخایر نفت و گاز کشور است و با احتساب ارزش ۴ سنت برای هر متر مکعب گاز طبیعی و ۲۰ دلار برای هر بشکه میعانات گازی ارزش این میدان حدود یک هزار میلیارد دلار خواهد شد.اگر به طور دقیق تر بیان کنیم ذخیره بخش ایرانی میدان ۱۴تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۱۰ تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و ۱۷ بیلیون بشکه میعانات گازی (۹بیلیون بشکه قابل برداشت) است که ۵۰ درصد ذخایر گازی ایران و ۸ درصد از ذخایر گازی جهان است.ذخیره بخش قطری میدان ۳۷ تریلیون مترمکعب گاز درجا و ۲۶ تریلیون مترمکعب گاز قابل برداشت و ۳۰بیلیون بشکه میعانات گازی (۱۰ بیلیون بشکه قابل برداشت) است که معادل ۹/۹۹ درصد ذخایر گازی قطر و ۲۱ درصد ذخایر گازی جهان است. کشور قطر تولید گاز از میدان پارس جنوبی را از سال ۱۹۹۰میلادی آغاز کرده است، اما اولین فاز گازی ایران برای برداشت گاز از این میدان مشترک در سال ۲۰۰۱ میلادی شروع شد که این حاکی از عقب‌ماندگی ۱۱ساله در برداشت گاز از این میدان مشترک است..
این حوزه برای بهره‌برداری به ۲۸ فاز تقسیم شده‌است. هر یک از فازهای این میدان جهت استحصال ۲۸میلیون متر مکعب گاز (یک میلیارد فوت مکعب گاز) در دوز طراحی شده‌اند. بهره‌برداری از هر یک از فازهای این میدان با احتساب درآمد ناشی از جایگزینی مصرف نفت، معادل ۵/۱ میلیارد دلار درآمد سالانه برای کشور به ارمغان خواهد آورد.
توسعه میدان گازی پارس جنوبی طی برنامه پنج ساله سوم و چهارم توسعه اقتصادی کشور با اولویت خاص در دستور کار شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت.
علاوه بر لایه‌های گاز کنگان و دالان که لایه اصلی میدان مشترک پارس جنوبی است، لایه‌های دیگری در این میدان وجود دارد که حفاری‌های انجام شده، وجود نفت در آن را تأیید کرده است. در این میان، لایه نفتی “داریان” در میدان مشترک پارس جنوبی از اهمیت خاصی برخوردار است.
میدان گازی پارس جنوبی به عنوان کانون توسعه صنعتی کشور و مرکز ثقلی برای افزایش توان مهندسی شرکتهای داخلی و تولید کنندگان تجهیزات صنعتی تبدیل شده‌است. تأثیر پارس جنوبی در بخش‌های عظیمی از صنعت نفت و گاز و صنایع مرتبط به گونه‌ای بوده است که موجب خود کفایی در ساخت برخی از تجهیزات این صنعت شده‌است. در حوزه اشتغال‌زایی نیز با توجه به تجربه موجود و نظر کارشناسان، در هر فاز از توسعه میدان گازی پارس جنوبی ۲۰ هزار فرصت شغلی ایجاد می‌شود.
گاز خام میدان گازی پارس جنوبی در دریا جهت تصفیه نهایی و صادرات به منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (عسلویه) در استان بوشهر منتقل و در بخش خشکی پروژه‌ها فرآورش می‌شود.فازهای جدید میدان گازی پارس جنوبی در فاصله ای دورتر از عسلویه در منطقه کنگان در حال احداث است.
جالب است بدانید در صورت برداشت کامل گاز این میدان، انرژی ده سال کل ساکنان کره زمین تامین می‌گردد.تاکنون ۱۰ فاز میدان گازی پارس جنوبی افتتاح شده اما طی ۵ سال گذشته با شدت گرفتن تحریمهای اقتصادی بر ضد ایران، سرعت پیشرفت امور اجرایی در این میدان کاهش یافت.با این وجود در خرداد ماه سال ۱۳۸۹ و در دوره وزارت سید مسعود میرکاظمی در نفت، با حضور محمود احمدی نژاد رییس جمهور در عسلویه، تمامی فازهای باقیمانده میدان گازی پارس جنوبی تعیین تکلیف شد.ماجرای ادغام دو وزارتخانه نفت و نیرو که ناکام ماند اما با تغییر وزیر نفت و انتخاب دو سرپرست و سپس معرفی رستم قاسمی به عنوان وزیر جدید نفت به مجلس همراه شد در کاهش روند امور پروژه‌ها در پارس جنوبی تاثیرگذار بود اما پس از آغاز به کار مهندس قاسمی به عنوان وزیر نفت در سال جاری و تاکید وی بر اولویت توسعه میادین مشترک و از اولویت خارج شدن میادین غیرمشترک، روند امور در پارس جنوبی همچون سایر میادین مشترک سرعت بیشتری گرفت.قرار است فازهای تعیین تکلیف شده در خرداد ماه سال گذشته، ظرف مدت ۳۵ ماه افتتاح شوند اما نگرانی هایی در این زمینه وجود دارد.چرا که با شدت گرفتن تحریمها و در غیاب شرکتهای بزرگ غربی و در شرایطی که دسترسی به منابع مالی مورد نیاز برای توسعه این میدان دشوارتر از قبل شده است، توسعه این فازها در زمان مقرر با ابهاماتی همراه است.به همین دلیل آبان ماه گذشته،براساس دستور وزیر نفت اعلام شد که باید تمام پروژه‌های پارس جنوبی به صورت ۲۴ ساعته فعال شوند.رستم قاسمی افزود: پیشرفت ماهانه هر فاز پارس جنوبی باید از ماه‌های آینده به بیش از ۵/۲ درصد برسد. وزیر نفت در سفر کاری خود در روزهای ۱۲ و ۱۳ آبان (پنجشنبه و جمعه) به پارس جنوبی گفت: در همه فازهای پارس جنوبی به ویژه فازهای ۱۲، ۱۵،۱۶ و ۱۷،۱۸ که امسال و سال آینده به بهره‌برداری می‌رسند، لازم است کار به صورت جهادی و شبانه روزی در دو یا سه نوبت کاری انجام شود و پیمانکاران موظف هستند در یک ماه آینده کار را به صورت شبانه‌روزی انجام دهند.
قاسمی با ابراز خرسندی از فازهایی که پیشرفت ماهانه آنها بیش از ۲ درصد است، افزود: پیشرفت ماهانه هر فاز پارس جنوبی باید از ماه‌های آینده به بیش از ۵/۲ درصد برسد و چنانچه پیمانکاری نتواند به این میزان پیشرفت دست یابد، بخشی از کارهای آن پیمانکار به دیگران سپرده خواهد شد.
وی درباره آخرین وضعیت تولید گاز کشور از میدان مشترک پارس جنوبی گفت: با تلاش مدیران و کارکنان شایسته و متعهد صنعت نفت در بخش‌های تولید و بهره‌برداری پارس جنوبی در سال جاری، تاکنون ظرفیت تولید به بیش از ۲۷۵ میلیون مترمکعب در روز رسیده است و تا پایان سال این ظرفیت از ۲۹۰ میلیون مترمکعب در روز عبور خواهد کرد.
مدتی بعد معاون وزیر نفت از راه اندازی فازهای ۱۲، ۱۵،۱۶و ۱۷ و ۱۸ پارس جنوبی تا سال ۹۱ خبر داد. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران تصریح کرد: این فازها نزدیکترین فازها به بهره برداری هستند و فازهای پارس جنوبی که بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد پیشرفت داشته باشند، در اولویت راه اندازی قرار دارند.احمد قلعه بانی تصریح کرد: به پیمانکاران فازهای پارس جنوبی تکلیف و برنامه لازم برای راه اندازی این فازها ارائه شده است.
البته در کنار توسعه میدان گازی پارس جنوبی، تلاش برای افزایش رفاه کارکنان و ساکنان منطقه هم دارد. در همین راستا تفاهمنامه عملیات اجرایی مصوبات سفر مقام معظم رهبری در آغاز امسال به پارس جنوبی، روز سه شنبه ۹ آذربا حضور نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه و مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در بوشهر منعقد شد. سید پیروز موسوی، مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، به نمایندگی از وزارت نفت، تفاهمنامه عملیات اجرایی مصوبات سفر مقام معظم رهبری به پارس جنوبی، با اعتبار ۲۴۵ میلیارد ریال را امضا کرد.این تفاهمنامه همچنین به امضای آیت ا… صفایی، نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه بوشهر، محمدحسین جهانبخش، استاندار بوشهر و مدیران و روسای ۱۹ دستگاه اجرایی استان بوشهر (تفاهمنامه مربوط به پروژه‌های حوزه کاری خود در شهرستان کنگان) رسید.مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در مراسم امضای این تفاهمنامه‌ها گفت: اجرای ۵۵ پروژه عمرانی و زیرساختی حوزه شهرستان کنگان و عسلویه، ره آورد سفر مقام عظمای ولایت در سفر معظم له به پارس جنوبی در ابتدای امسال است.سید پیروز موسوی ادامه داد: از مجموع ۵۵ پروژه ۱۹ پروژه با اعتبار ۵۰ میلیارد ریال مربوط به طرح‌های هادی، پنج پروژه مربوط به طرح‌های احداث و نوسازی مدارس با ۴۹۰ میلیارد ریال، ۹ پروژه مربوط به احداث سالن‌های ورزشی و خوابگاه با ۵۰ میلیارد ریال، ۱۷ پروژه در بخش بهداشت و درمان با ۵۰ میلیارد ریال و دربخش عمران شهری نیز با پنج مصوبه و ۵۰ میلیارد ریال اعتبار مصوب شده است.وی با اشاره به مجموعه تلاش‌های انجام شده برای اجرایی شدن مصوبات سفر مقام معظم رهبری به عسلویه یادآور شد: مقام عظمای ولایت در سفر به عسلویه در جمع مدیران و کارکنان پارس جنوبی بر رسیدگی به وضعیت مردم شهرها و روستاهای اطراف تاسیسات عظیم پارس جنوبی تاکید داشتند؛ پیرو این تاکیدات، با توصیه نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه بوشهر جلسه ای در نهاد ریاست جمهوری برگزار شد.موسوی ادامه داد: در این نشست که استاندار بوشهر و معاونان این استانداری، فرماندار کنگان و دیگر مقام‌های اجرایی استان بوشهر حضور داشتند، زمینه‌های تحقق تاکیدهای مقام معظم رهبری اجرایی و در نهایت وزارت نفت متعهد به تامین اعتبار موردنیاز برای اجرای ۵۵ پروژه در حوزه شهرستان کنگان به مبلغ ۲۴۵ میلیارد ریال شد.مدیرعامل منطقه ویژه پارس همچنین درباره وضعیت اجرای مصوبات هیئت دولت در سفر دور اول و دوم به استان بوشهر افزود: از میزان تعهد اعتباری وزارت نفت به مبلغ بیش از
۹۸۰ میلیارد تومان، تا کنون معادل ۶۱۰ میلیارد تومان قرارداد اجرای پروژه با قرارگاه خاتم الانبیا امضا شده و پروژه‌ها با پیشرفتی خوب در حال انجام است.
برای بررسی پیشرفت فازهای باقیمانده میدان گازی پارس جنوبی نیاز به پرونده ای جداگانه است.اما به نظر می‌رسد اجرای امور در دو سال گذشته بهتر از دو سال پیش از آن بوده؛ هر چند که با شرایط ایده آل اواخر دهه ۱۳۷۰ و اوایل دهه ۱۳۸۰ فاصله دارد.اگرچه تا تحقق رویای تبدیل عسلویه به مهد تمدن گازی جهان فاصله زیادی داریم اما با وجود همه موانع، همچنان در حال گام برداشتن در مسیر توسعه میدان گازی مشترک پارس جنوبی هستیم تا شاید اهداف آرمانی، تحقق یابد و عقب ماندگی از قطر جبران شود.
مهدی قدیری